“Zaboravljena istorija”: Vreme kada su u Leskovcu na izborima pobedili komunisti

LESKOVAC

Pre 100 godina, tačnije, 22. avgusta 2020. na opštinskim izborima u Leskovcu pobedili su komunisti. Tako je Leskovac postao jedna od prvih opština u Kraljevini SHS sa komunističkom vlašću. Te istorijske činjenice danas mnogi ne žele da se sete, a bista tadašnjeg predsednika opštine Jovana Diskića, koja je decenijama „stajala“ ispred Narodnog muzeja – uklonjena je. Na njeno mesto postavljen je neprimereni provizorijum koji bi trebalo da predstavlja kuću iz praistorije…

U Leskovcu je još od pre Prvog svetskog rata bio razvijan moderan radnički pokret. Industrijski i zanatski radnici organizovali su čitav niz aktivnosti i štrajkova u cilju poboljšanja svog teškog ekonomskog položaja i sticanja političkih prava.
Prvi svetski rat je prekinuo kontinuirani rad Socijaldemokratske partije u Srbiji, pa i u Leskovcu, a u novostvorenoj zajedničkoj državi, Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, radni narod ostao je obespravljen, a položaj radničke klase veoma težak.

Povratkom vojnika iz rata, počeli su da se stvaraju uslovi za obnavljanje radničkog pokreta na nov način i s pojačanim intenzitetom, čemu je doprinelo opšte revolucionarno raspoloženje inspirisano idejama Oktobarske revolucije u Rusiji.
Srpska socijaldemokratska partija u Leskovcu je nakon vanredne skupštine partije 4 (17) decembra 1918. obnovila svoj rad i nastavila borbu na političkom i na ekonomskom polju i rganizovala niz partijskih konferencija i zborova. Smisao tih aktivnosti bio je ne samo dalje razvijanje pokreta nego i obnavljanje i formiranje novih sindikalnih organizacija.
Jedna od prvih obnovljaenih sindikalnih organizacija bio je pododbor Saveza fabričkih radnika koji je razvio delatnosti u fabrici kudelje, jedinoj leskovačkoj fabrici koja je radila ali u kojoj su uslovi bili veoma teški, a nadnice veoma niske. On je već do sredine februara 1919. godine održao nekoliko radničlkih konferencija.

Do polovine 1919. godine obnovljeno je sedam sindikalnih podružnica sa 475 članova. Partijska organizacija imala je 90 članova. Prodavano je i preko dve stotine primeraka „Radničkih novina“ i oko pedeset primeraka „Oslobođenja“. Održano je sedam zborova i oko četrdeset konferencija, kojima je prisustvovalo više hiljada ljudi.
Na Kongresu ujedinjenja radničkog pokreta Jugoslavije 20-23. aprila 1919. godine u Beogradu stvorena je jedinstvena Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) SRPJ (k). Iz Leskovca je prisustvovao Kosta Stevanović Ersenovski, delegat mesne organizacije Srpske socijaldemokratske partije. U vreme održavanja i ujedinjenja održan je i sindikalni kongres ujedinjenja, kome je kao predstavnik radnika iz Leskovca učestvovao Kosta Stevanović.

Već 18. maja 1919. godine održana je skupština svih članova SRPJ (k) u Leskovcu i na njoj je izabrana nova partijska uprava sa predsednikom Vasilijem Cvetkovićem. Usledila je reakcija vlasti i počinju žestoki napadi na partiju i radničke organizacije.

Na opštinskim izborima u Srbiji (sa Makedonijom) 22. avgusta 1920. godine učestvovala je i Komunistička partija Jugoslavije. O njenom učešću na ovim izborima odlučeno je još početkom 1920. godine prihvatanjem „Rukovodnih načela u opštinskim izborima”, koja su dala osnovne okvire sadržaja i ciljeva izborne akcije. Mesna partijska organizacija je u duhu „Rukovodnih načela” izdavala i svoje proglase u kojima je, pridržavajući se opšteg programa, davala i svoj tzv. lokalni program, upoznajući birače sa ciljevima borbe partije. I pored svih izbornih mahinacija vlasti u sprovođenju izbora, rezultat je bio poražavajući za nosioce buržoaske kandidatske liste. Od ukupno 2.299 glasača, koliko je izašlo na izbore, komunistička kandidatska lista dobila je 1.160 glasova, dok su ostale građanske partije ukupno dobile 1.139 glasova Tako a su komunisti osvojili leskovačku opštinu dobivši predsednika, tri kmeta i 24 odbornika od ukupno 36. Predsednik opštine postao je Jovan Diskić, terzijski radnik.

Radnička klasa i radni narod Leskovca primili su komunističku pobedu sa najvećim oduševljenjem. Po kazivanju Jovana Diskića, „pobeda na izborima pretvorila se u opšte narodno veselje”. Posle saopštenja rezultata, održan je veliki narodni miting u letnjoj bašti hotela „Kruna“.
Pored osvajanja opštinske uprave u Leskovcu, ima indicija da su i u opštini u Turekovcu komunisti dobili većinu. Međutim, i pored velikih izbornih uspeha, komunistima je onemogućavan normalan rad. Okršaji sa vladajućom klasom i buržoaskim režimom nastavljeni su i za vreme rada Komunističke opštine. U tom cilju održano je više zborova „O radu i redu“, a za odbranu prava štrajka i poboljšanja ekonomskog položaja radničke klase.
Posle nekoliko meseci od opštinskih izbora, u kojima su se komunisti pokazali kao veoma značajna snaga, otpočela je nova politička borba za ustavotvornu skupštinu. Nastupajući sa istim programom i parolom kao i na opštinskim izborima, leskovački komunisti su i na ovim izborima pobedili građanske partije, osvojivši približno isti broj glasova (1.153) kao i na opštinskim izborima.

U okrugu skopskom i bregalničkom, za narodnog poslanika izabran je Leskovčanin Dušan Cekić, rođeni brat Đorđa Cekića Lešnjaka, član Centralnog veća KPJ.
Veliki uspesi komunista na opštinskim izborima i izborima za ustavotvornu skupštinu i oživotvorenje tarifnih pokreta ubrzali su vladine pripreme za odlučan obračun sa revolucionarnim radničkim pokretom.
Krajem 1920. godine doneta je Obznana, akt kojim se zabranjuje javna delatnost KPJ, pod izgovorom da ona priprema prevrat u zemlji. Posle toga nastaje period masovnih progona rukovodilaca i članova KPJ, a naročito komunista u opštinama u kojima su bili na vlasti.
Razočarani držanjem partijskog rukovodstva zbog oportunističkog nerevolucionarnog stava prema buržoaziji, pojedini komunisti su se odlučili na individualni teror, pa su nastala hapšenja i progoni komunista. Na osnovu Zakona o zaštiti države, rasturena je opštinska uprava u Leskovcu, a odboriici sa Jovanom Diskićem na čelu, kao i veliki broj komunista pohapšeni su. Uprava je dekretom predata Čedi Nikoliću.
Posle ovih korenitih promena koje su neizostavno vodile u diktaturu, položaj naroda i svih naprednih snaga u zemlji, pre svega komunista, postao je veoma težak. I sindikalni pokret je pretrpeo velike štete. Potpuno su prestale da funkcionišu sindikalne organizacije, a njihovo obnavljanje, iako je odlukom Ministarstva unutrašnjih poslova od 23. maja 1921. godine odobren rad sindikata, otpočelo je tek 20. januara 1922. godine formiranjem pododbora krojačkih radnika. Time je otpočeo proces osnivanja klasnih nezavisnih sindikata u Leskovcu.

„Dok se na Radničkom domu vijorila crvena zastava i vodilo veliko kolo na pijaci, kolone radnika kružile su ulicama Leskovca pevajući radničke pesme. Žandarmerija i policija bile su u pripravnosti i čekale da za najmanju sitnicu upotrebe oružje.
Iako su se radnici kasno u noć razišli u najvećem miru, predstavnici leskovačke čaršije našli su za potrebno da se udalje iz grada, kako bi na taj način kompromitovali prvu komunistnčku opštinsku upravu“. (Tonski zapis razgovora Jovana Diskića sa Dimitrijem Kulićem 1970. god.)

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*