Sokobanja se nalazi 100 km severoistočno od Leskovca. Ona je gradsko naselje i banja u sklopu zaječarskog okruga i nalazi se na visini od 400 m nadmorske visine. Kroz Sokobanju protiče reka Sokobanjska Moravica, a nalazi se između planina Rtanj i Ozren. Organizovani banjski turizam počeo je u vreme knjaza Miloša Obrenovića (1815 – 1839;1858 – 1860), 1837. godine. Sokobanju su posetile mnoge poznate ličnosti među kojima su bili Ivo Andrić, Stevan Sremac, Isidora Sekulić, Branislav Nušić.
Kada krenete iz Sokobanje prema Knjaževcu, na istoku,na 11 km – u, naići će te na skretanje za selo Vrelo. U selu se nalazi crkva Svetog Ilije, dok se u produžetku puta stiže i do izvora reke Moravice. Ova crkve jedna je od najstarijih verskih objekata u opštini Sokobanja i ona je zadužbina kneginje Perside Karađorđević, supruge kneza Srbije Aleksandra Karađorđevića (1842 – 1858). U dvoristu crkve ima nekoliko spomenika, a ispred raste drvo bora koje je staro nekoliko stotina godina. Kneginja Persida boravila je u Sokobanji i na dan Sv. Ilije otišla je na izvor reke Moravice, gde se veliki broj ljudi okupio oko jednog kamenog krsta. Kada je videla to, dala je prilog u vidu 18 dukata kako bi se na tom mestu izgradila crkva. Crkva je građena u periodu od 1869. do 1872. godine.
Fermanom sultana Abdula Aziza I od 21. marta 1870. godine ustanovljena je Bugarska egzarhija na evropskim teritorijama Osmanskog carstva. Termin „egzarhija“ označavao je davanje verske samostalnosti jednom narodu unutar jedne patrijaršije, u ovom slučaju Carigradske, što je značilo priznavanje prava Bugara na punu versku i prosvetnu samostalnost. Egzarhat je omogućio Bugarima da otpočnu široku akciju na pobugarivanju srpskog življa. Rad Egzarhije je najpre bio usmeren na preotimanje patrijaršiskih crkava i proterivanje njihovih sveštenika, a zatim i na sve one koji su se opirali bugarizaciji. Na njenom udaru su se ubrzo našli srpski sveštenici, učitelji i narodni prvaci. Njihovo diskreditovanje je vršeno prokazivanjem turskim vlastima, koje su istovremeno podmićivane, što je imalo za posledicu smrtne presude i višegodišnja zatočenja viđenijih Srba. U toku Prvog svetskog rata, na jugu Srbije je 26. februara 1917. godine izbio ustanak protiv bugarske okupacione vlasti u istoriografiji poznat kao Toplički ustanak. Ovaj ustanak je zahvatio i druge krajeve pored Toplice, među kojima je i predeo oko Niša prema Moravi i Aleksinac, Svrljig i Sokobanju.
Napad Bugara na Sokobanju desio se 10. marta 1917. godine, da bi posle ovog napada Bugari krenuli i na okolna sela sa ciljem „umirivanja“ naroda. Posebno u teškom polažaju nalazilo se srpsko sveštenstvo koje je u toku rata bilo ubijano ili odvođeno u Bugarsku. Sveštenik Miloš Milovanović, starac od 74 godina živeo je kod svog sina Đorđa koji je bio sveštenik u selu Čitluk. Posle napada na Sokobanju, Bugari su zatvorili popa Miloša i zajedno sa ostalim uhapšenima ga mučili. Bugari su ovog sveštenika odveli na stratište i izboli noževima. Meštani Čitluka koji su kasnije iskopali telo videli su da je imao više od 70 ubodnih rana.
Jedan od spomenika koji se nalazi u dvoristu crkve jeste spomenik sveštenika Miloša Milovanovića (1843 – 1917). Na spomeniku koji je podigao Milošev sin Đorđe, među meštanim poznat kao pop Đoka piše: „Miloš Milovanović, sveštenik, izboden bajonetima bugarskih vojnika. Umro je u najvećim mukama za veru i otadžbinu“.
mast. ist. Milan Ž. Trajković
Veoma lepa gesta